Zeytin Ağacı Budama, Detaylı Anlatım.
BUDAMA NEDİR?
Ağaçlara belirli bir şekil vererek düzgün ve kuvvetli bir taç teşkil etmelerini sağlamak, maksimum verimi elde etmek için dal gelişimini teşvik ederek veya engelleyerek verim çağlarında uzun zaman kalmalarını ve kuvvetten düşmeye başlayan ağaçların bir süre daha ürün vermelerini sağlamak için ağacın bir kısmının veya tümünün yapısını düzenlemek amacıyla ağaçlara uygulanan kesme işlemidir.
BUDAMA FİZYOLOJİSİ
Zeytin ağacının yaşam süresi içerisinde farklı devreler vardır. Budamanın bu farklı hayat dönemlerine uyması gerekir. Ürünsüz geçen dönemde ağaçlara çok hafif budama yapılmalı veya hiç budanmamalıdır. Ağaç verime yattıktan sonra, hafif budamalar uygulanmalıdır. Yaşlılık döneminde ise sert budamalarla ağaç gençleştirilmeye çalışılmalıdır.
YAPRAK/KÖK ORANI
Kök hacmi ile yaprak miktarı arasında çok sıkı bir ilişki mevcuttur, Bu iki organ arasında var olan ve yaprak/kök şeklinde ifade edilen bu oranın mümkün olduğu kadar yüksek düzeyde tutulması gerekir. Nitekim budamayla ince dalcıkların çok fazla kesilmesi halinde yaprak/kök oranının şiddetle düştüğü, kök sisteminin zayıfladığı, ağacın yeterli düzeyde beslenemediği ve ağacın zayıflayarak verimden düştüğü görülmüştür.
Budamalarla yaprak/odun veya yaprak/kök oranlarının tamamen bozulması halinde ağaç bu oranlarını yeniden dengelemek zorunda kalır. Nitekim bu oranlar bozulunca verim düşer, çünkü ağaç budama öncesindeki taç hacmine ulaşıncaya kadar, su ve besin maddeleri kuvvetini yeni sürgünlerin gelişimine harcar.
BUDAMA TEKNİĞİ
1. Ana dallar üzerinde çıkacak yardımcı dalların her biri, aynı taraftan ve gövdeye eşit uzaklıkta oluşturulmaya çaba gösterilmelidir. Böylece yardımcı dalların birbirlerine gölge yapmaları önlenmiş ve yaprakların ışıktan azami şekilde yararlanması sağlanmış olur.
2. Aynı noktadan, yan yana aynı kuvvette iki dalın gelişmesine izin verilmemeli, geniş açılı dal bırakılarak dar açılı olanı çıkarılmalıdır. Böylece iki dal arasındaki gelişme rekabeti önlenmiş olur.
3. Budama yaparken ağaç üzerinde meydana gelecek yara yüzeyleri mümkün olduğunca küçük tutulmalı, ayrıca budanan yerlerde budak ve tırnak bırakılmamalıdır. Budama yeri dipten kesilmemelidir.
4. Ağaçlara verilecek taç yüksekliği 60-100 cm’den oluşturulabilir. Bu yüksekliği belirleyen faktör çiftçinin kullandığı toprak işleme ekipmanları ile toprak işleme biçimidir. Ayrıca hasat ve mücadele işlemlerinin kolay yapılabilmesi için gövde yüksekliğinin 100 cm’den fazla olmaması gerekir.
5. Yağışlı havalarda budama yapılmamalıdır. Kesim yerleri hastalık etmenlerinin buralardan bulaşma riskine karşı hafif meyilli olarak kesilmelidir.
6. Büyük dalların çıkartılmalarına ilk önce dalın üst taraflarından biraz kesmekle başlanmalı, daha sonra alt kısımdan kesime devam edilerek, çıkartılmalıdır.
Gerek ince gerekse kalın dallarda kesimler iki şekilde yapılabilir: Seyreltme; Kesilen dala yakın olan dalların aydınlanmasını, dolayısıyla daha iyi beslenerek yan dal gelişimini (lateral), çiçek ve sonuçta meyve oluşumunun, Genellikle uç alma dalların kuvvetini azaltır. Bu şekilde budama ancak alt kısımdaki dallara gölge yaparak dökümüne yol açan dalların aşırı uzamasını önlemek üzere tavsiye edilir.
BUDAMANIN UYGULAMA ZAMANI
Zeytin budaması genellikle hasattan sonra başlar. Yeşil sofralık zeytin çeşitlerinin budanması normal olarak kasım-aralıkta başlar. Ürünün yağlık olarak işleyen yörelerde ise budama şubat ve mart aylarında yapılır. Soğuk ve don zararlarının söz konusu olmadığı ılıman bölgelerde aralık ayından itibaren budama yapılabilir. İklimin soğuk olduğu bölgelerde budama daha geç, soğuk tehlikesinin geçtiği Mart-Nisan aylarında yapılır. Don ihtimalinin yüksek olduğu bölgelerde don tehlikesi tamamen geçtikten sonra budamaya başlanmalıdır. Ağaca su yürüdüğü ve kabuğun odundan ayrıldığı zaman budamadan kaçınılmalıdır. Sofralık çeşitlerde meyve seyreltmesi amacıyla yapılan budamalar meyvelerin daha iri olmasını sağlar.
ZEYTİN DAL KANSERİ
Zeytin dal kanseri ile bulaşık zeytin ağaçlarına, yaz budamalarının tatbik edilmesi önerilir. Yaz ayları kurak geçen bölgelerde belli bir sıcaklık derecesinde ve kuru havada, hastalık etmeninin bulaşması ve gelişmesi mümkün olmayacaktır. Ayrıca budama aletlerinin % 5 lik sodyum hipoklorit eriği ve/veya %1 lik bordo bulamacıyla dezenfekte edilmesi gerekir. Budamayı takiben ağaçlar bakırlı preparatlarla ilaçlanmalıdır.
ZEYTIN AĞACıNDA UYGULANAN BUDAMALAR
Geleneksel zeytin yetiştiriciliğinde genellikle budama iki yılda bir yapılır. Ancak yoğun girdi kullanılarak yapılan zeytin yetiştiriciliğinde her yıl hafif budamalar yapılarak ağacın gelişimi kontrol altında tutulabilir. Şekil budaması Mahsul budaması Gençleştirme budaması Tacın Tamamen Yenilenmesi (Tabladan Kabaklama) Çeşit Değiştirme ile Birlikte Gençleştirme Budaması Büyük Hacimli Ağaçların Gençleştirilmesi Dipten Gençleştirme veya Yumrulu Kök Yardımıyla Yenileme Dondan Zarar Görmüş Ağaçların Yenilenmesi.
ŞEKİL BUDAMASI
Şekil budamasının amacı; ağacın taç kısmı, ve tüm mahsuldar dönem içerisinde ürüne destek sağlayacak iskeleti veya çatıyı meydana getirmektir. Uygulanan dikim şekline bağlı olarak kuvvetli çatının oluşması, ilerde kültürel önlemlerin, özellikle hasadın kolay ve ekonomik bir şekilde yapılmasını sağlar ve elde edilecek ürünün kalitesini ve miktarını artırır.
Yeni dikilecek fidanlar dikkatlice hazırlanmış ve gübrelenmiş toprağa dikilir. Yanı başında 2 m boyunda herekle desteklenir. Herek hakim rüzgar tarafından olmalıdır. Fidan geniş bantlarla hereğe bağlanmalı, bağların gövdeyi ve ana dalları boğmaması için zaman zaman kontrol edilip değiştirilmelidir. Topraktan itibaren 40-50 cm’deki sürgünlerde uç alma yapılmalı, fidanlara süratli büyüme sağlamak üzere ilk iki yıl çok iyi bakım yapılmalıdır.
İlk iki yıl geçtikten sonra ilk şekil budaması yapılmalıdır, fakat budama yinede hafif olmalıdır. Ağaç amaca uygun olarak 0.6-1 metre yükseklikteki gövdeden, 15-20 cm aralıklarla düzgün dağılım gösteren 3 dal bırakılarak şekillendirilmelidir. Çok yüksekten yapılan taçlandırma ileride ağacın verimliliğini azaltır. 2 yaşını tamamlamış fidanda yapılması gereken budama çok hafif olmalı daha önce uç alması yapılmış dalların kesilip çıkarılması gerekir. 2 yaşını tamamlamış fidanda tek gövde ve üç ana dal oluşturulmalı.
MAHSUL BUDAMASI
Ağaçların yüksek yaprak/odun oranı göz önüne alınıp, bu verimlilik periyodu boyunca budama işlemi taç içerisindeki ışıklanmayı arttırmaya yönelik olmalıdır. Bu dönemde gerçekleştirilen budamalar ağacın verimli periyodunu maksimum oranda uzatmayı amaçlamaktadır. Bu safhanın sonunda ağaçlar gençleştirilecektir. Budayıcı daima ”odunu gölgede, yaprağı güneşte bırak” prensibini doğru olarak gerçekleştirmek üzere istenen budamanın hemen hemen tüm prensiplerini uygulamalıdır.
Budayıcının bilgisizliği yada dikkatsizliği nedeniyle ağaçların uygun taç hacmi aşıldığı taktirde, ciddi dengesizliklerin ortaya çıkması önlenemeyecektir. Yaprak/odun oranındaki hızlı ve kademeli bir düşüşe bağlı olarak, periyodisite artacak, bahçenin ortalama ürün miktarı azalacak, zeytin dane kalitesi ve yağ randımanı azalacak ve ekstrem durumlarda ağaçların hiç ürün vermemesi gibi durumlar ortaya çıkabilecektir. Yeterince ışıklanma olmadığından dal ve dalcıklar yaprağını dökerek kurur.
Ağaçların optimum taç hacmi aşılmamalı. Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği, kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılmalıdır. Mahsul budamasında yapılacak ayıklamaların; bitki özsuyunun büyük bir kısmını kullanma ve üzerinde bulundukları dala hakim olma eğilimi gösteren büyük oburları çıkarma ve ağacın iskeletini oluşturan odun kısmını gölgeleme amacıyla tacın iç kısmındaki daha az güçlü sürgünlerin bir kısmını muhafaza etme şeklinde yapılması gerekir. Aynı şekilde ilaçlama, toprak işleme gibi kültürel işlemlerde engelleyici fazla alçak dalların da çıkarılması uygundur. Yere fazla yaklaşmış olan alçak bir dal, özellikle makinalı toprak işleme sırasında işlemi zorlaştıracak ve ağaca yaklaşılması sorun olacaktır. Büyük oburları çıkarma ve daha az güçlü sürgünler bırakılmalı.
MAHSUL BUDAMASI ŞU HUSUSLARA YÖNELİK OLMALIDIR
Ø Ağaç güneş ışınlarından azami olarak yararlanmalıdır.
Ø Uygun seyreltmelerle tacın iç kısmındaki ışıklanma arttırılarak ağacın iskeletini meydana getiren dallar arasındaki denge muhafaza edilmelidir.
Ø İnce dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalıdır
Ø İleride birbirine geçmesi muhtemel dalların önceden kesilip çıkarılması gerekir.
Daha önceden belirtildiği gibi soğuk zararı olmayan bölgelerde hasattan sonra, soğuk zararı olabilecek bölgelerde soğuk tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalı, Çıkarılacak büyük dallarda yük alma yapılmalıdır. Yani büyük dallar ağırlıkları ile aşağıya düşüp ağaç gövdesine zarar vermesin diye, parça parça kesilmelidir. Kesim yerlerine katran sürülmeli, güneşe maruz kalan gövde ve ana dallara zarar görmemesi için kireç badanası yapılmalıdır. Budama işlemi bittikten sonra ağaçlara bordo bulamacı veya bakırlı ilaçlar uygulanmalıdır.
GENÇLEŞTİRME (YENİLEME) BUDAMALARI
Gençleştirme budamalarının ana dal seviyesinde kademeli olarak yapılması gerekir. Yeni çıkan sürgünlerin tam olarak ışık alması sağlanmalıdır. Bu şekilde ağaçlar tamamen gençleştirildikten sonra, zayıflama belirtileri gösteren dalları çıkararak ağacın tüm yaşam periyodu boyunca devam etmek gerekir. Kesim yerlerine katran sürülmeli
1-TACIN TAMAMEN YENİLENMESİ (TABLADAN KABAKLAMA)
Bu sistem daha çok 3-4 gövdeli ağaçlarda tatbik edilir. Uygulama bütün dalları gövdeden kesmek yani kabaklamak suretiyle yapılır.
2-ÇEŞİT DEĞİŞTİRME İLE BİRLİKTE GENÇLEŞTİRME BUDAMASI
Çeşit değişimi esnasında çoğu kez tacın tümünün uzaklaştırılması tavsiye edilmez. Çünkü üst aksamdan yoksun ağacın kök sistemindeki kuvvetli özsu faaliyetinin azalması nedeniyle fizyolojik bozulmalar görülür. Özsu çekimini sağlayacak ve aşılama ile elde edilen sürgünler, yeterince geliştikten sonra, çıkarılacak bir dalın nefes dalı olarak bırakılması yerinde olur.
3-BÜYÜK HACİMLİ AĞAÇLARIN GENÇLEŞTİRİLMESİ
Çok yüksek boylu ağaçlardan yeniden verimli ve karlı ürün elde etmek için yapılması gereken tek şey sert budamalarla ikinci ya da üçüncü çatallanma noktalarından ana dalların üst kısımlarını çıkarmak ve yatay dalları gerekiyorsa kısaltmakdır. Bu şekilde ağacın odun aksamı epeyce azaltılacak ve sonunda yaprak/odun oranı artacaktır. Gövde üzerinde veya dalların iç kısmında çıkan güçlü sürgünlerin ya da oburların zaman geçirilmeden çıkarılması gerekmektedir. Bunlar bitki özsu alımını kendi lehlerine çevirirler.
BİLEZİK ALMA
Gövdeden alınan bilezikler odun yüklü ağacın sert budamaya gerek duymadan gençleştirilmesini kolaylaştırır. Bilezik alındıktan belli bir gelişme süresi sonunda büyük dalların çıkarılması ve yeni sürgün oluşumuna olanak vermiştir A-Aşı yeri B-Bilezik alınan bölge C-İstenilen sürgün D-Yabani sürgün
4-DİPTEN GENÇLEŞTİRME VE YUMRULU KÖK YARDIMIYLA YENİLEME
Dipten gençleştirilmiş bir zeytin ağacı. (Ancak eski gövdenin tamamı kesilmeyip bir kısmı toprak üstünde bırakıldığı için ağaç hastalık, zararlı ve çevre koşullarından zarar görebilir.)
5- DONDAN ZARAR GÖRMÜŞ AĞAÇLARIN YENİLENMESİ
Don zararı görmüş ağaçlarda budamanın zarar gören ve kuruyan bölgeleri tamamen ortaya çıkana kadar bekleyip, öncelikle zarar görmüş sürgünlerin temizlenmesine özen gösterilmelidir.